Deze video is gemaakt door Job Luttikhuizen

Margriet van Engelen: "I really like to make looking at something in a different way"

(Beneden dit artikel vindt u de Nederlandse vertaling)

There is beautiful skylight in Margriet van Engelen’s studio. A number of metal mesh works hang on the wall and there are works on three pedestals. As I get closer to those pedestals, I see the works doubled because they are on mirror glass. I am in Margriet van Engelen’s studio at the upper floor of her house in the Botenmakersstraat in Zaandam.

Few artists in the Netherlands have made as much work of metal mesh as Margriet van Engelen. Initially she worked with other materials, in particular paper. Margriet: “I became allergic to glue with which I hardened the paper. What now? I thought. I started looking for something that was transparent. I ended up with metal mesh / steel mesh. ”

Image correspondence

Margriet has worked with paper for a long time. At one point, she met Edith Bons, also an artist, who proposed an ‘image correspondence’ with her. She thought that was a good idea. “We sent each other work in A5 format, reacting to each other’s work, either to the shape, or to the texture, or to the color, or to the texture of the work received by the other. We agreed to do an experiment here, that became ‘paper’. I enjoyed it, because I had also worked with paper at the Art Academy. Edith Bons had a Dutch-Indie (now Indonesia) background. Her husband had brought paper from Japan, special paper. Then I started to create paper in which I used natural materials. Special papers appeared. I also incorporated wire, thick or very thin. It started to look like the skin of buffalo or sheep. Then it became really interesting. “

The collaboration stopped when Edith Bons left for Indonesia for some time. “I learned a lot. She already had her own direction, she united two cultures, the Dutch and the Indonesian. I got to know the richness of her culture.“

What is my culture?

In 1995, Margriet had completed three years of Academy, the HKU in Utrecht. “I studied in the evening hours. The study did not address the art market that you were going to work in. To do that anyway I came into contact with the Amazone Foundation (a women’s gallery in Amsterdam), they focused on the art market. It was nice to hear the experience of others.”

In the collaboration with Edith Bons she was confronted with the question ‘what is my culture?’. “That was the Christian culture, also the culture that thought light in painting was important. A culture that was partly shaped by the influence of other countries, in particular the former colonies."

The classics

But there was more. Margriet had done the Atheneum (High School), with no attention to the history of the Classics. “I went to catch up. I started with the myths and sagas of the Greeks and Romans, then I started to study the philosophers. ‘How is it possible that people from the Old Classical period could make such wise statements?’ I wondered. “

She started to make artworks on it. We go to another room, full of artwork, on the wall and on the floor. Some work with paper and wire, but most with paper and metal mesh. ‘Aphrodite dances’ and ‘Longing for Ithaca’ are made of paper and wire. “I combined mohair wire and paper pulp which I applied over a sculpted work and after gluing it removed the clay underneath.” It looks fragile. The moment she made these works, she developed the allergy. She could not continue the old way.

She went to Italy and saw all kinds of images from the Classical era, often with the head or arms or legs off and covered with moss. When she returned, she initially started to solder copper wire over a sculpted design. “That was not satisfactory. It still had to be covered with a layer.” She took painting canvas over it. “I didn’t have to harden that.” But it was too coarse, the appearance wasn’t vulnerable enough. She was looking for something that has a fixed structure and she found it: metal mesh. She went from modeling to construction.

An adventure

“’Can I do this work’, I wondered. It was an adventure, a big challenge. I bought metal mesh where I first had to file the dots and then I started folding it.” I see the first results hanging on the wall. She ended up at Heraclitus with ‘Everything flows’. I see two blue wavy river-like works of metal wire and paper on the wall. If you look closely you will also see people’s heads in the flowing water.

‘Is that right, is it just flowing’, she then wondered. “People also do something with nature. I became interested in migration / immigration. I visited Ellis Island near New York. At the end of the 19th and beginning of the 20th century, masses of immigrants arrived who received a strict inspection. For the people who came full of hope, Jews, Italians, Irish, it was a frightening situation. The question was whether they would pass the test for admission. Various people were rejected and had to go back or somewhere else.” She also went to a large exhibition on immigration in Berlin.

Geometric work

Migration and immigration is not something that only happens in our time. The same applies to the refugee issue. “I went to a lecture in Spui 25, about the difficulties encountered in capturing the Canon of European history, taking Auschwitz as the beginning. How could I make an image of it? How do you imagine the beginnings of Europe after Auschwitz?” She made a step wise artwork of mesh that also incorporated the idea of flowing. I see it standing. That work was not entirely satisfactory. Next to it the work, as it were, upside down, it is on a mirror, so you see it twice. Here the idea is powerful. It is a square that appears to extend into the mirror that imagines the circularity of history, with windows mounted on the sides, symbolizing the various fields of vision of the countries brought together by the European Union with the intention of forging a unity. It is called ‘Framework of History’ (2011). It is her key work, she says.

Then she continued with geometric work and also with mirrors under the works. “It provides broadening and a beautiful image, it suggests that more fields of vision are possible. At the same time it remains transparent. “

In 2013 she participated in an exchange project with Russia, with the work ‘wind and waves’. It was the Tsar Peter year. From Stichting Tengel, (a collaboration with artists from the Zaandam region), she realized (as part of a working group), with the help of galleries that had Russian art in stock, a virtual exchange with Russian artists.

People in hiding

A year later she was approached by someone from ‘Monuments Speaking’, part of the Committee 4 and 5 May. People had hidden themselves in her house during the war. Could she do something about this for 2015, the year of the 70th anniversary of the Liberation? She immersed herself in the the people in hiding and decided to organize an exhibition together with other artists. “It was about Elly Premsela, sculptor and her husband, Max Wessel. Elly was the sister of Benno Premsela, the designer and interior designer. Their father was a general practitioner, he was a pioneer in the field of sexual reform. “

She proposed to the Tengel Foundation the question whether a joint exhibition could be organized. “People were enthusiastic about it. 35 artists started digging in their past about that time. When people were looking for inspiring poems, poets from Zaandam joined in. It became wider and wider. The music school also participated. The manifestation ‘Peace and freedom’ with the main guideline Democracy and tolerance finally took place in the Weefhuis in Zaandijk. The opening was done by the local president of Amnesty.“

Ubuntu

She made the Installation ‘Ubuntu’ (2018) in response to Antjie Krog’s book on South Africa ‘Niets liever dan zwart’. “Antjie Krog is researching what it’s like to be black in South Africa. Among other things, she reports on a session of the Truth Commission.” I see tent-like mesh structures in rainbow colors on the ground in a circle. “People sat and sit in a circle. They are therefore equal. You can see that at the United Nations. In the old days people with us also sat in a circle near an oak tree. There used to be some form of democracy in South Africa. Ubuntu is special, it is a traditional Southern African philosophy of life of the Southern African peoples (Xhosa, Zulu and Shona) with the core idea that man is inextricably linked to his fellow human beings, in a spiritual sense also to the deceased and the not yet born. Archbishop Tutu and Nelson Mandela named Ubuntu as the source of their conciliatory, inclusive thinking. When victims and perpetrators recognize each other’s humanity, they clear the way for forgiveness and processing of crimes. Not everyone supports this principle in South Africa, so it is not undisputed. But nothing is as difficult as forgiving each other. However, it does explain why, during the sessions of the Truth and Reconciliation Commission, it was not about anger, revenge and retribution, but about reconciliation. “

Because of the people in hiding in her house, Margriet went deeper into the topics of plurality and discrimination. She attended HOVO philosophy courses at VU University Amsterdam about Hannah Arendt and Martha Nussbaum and read many books by and about emigrants, among others from David van Reybrouck about Mohammed El Bachiri (‘A jihad of love’).

Make connections

Finally, what is her philosophy? “Art gives me the opportunity to transform my own dreams and to capture them in my own way. It brings me to other areas, by traveling to different interesting worlds, to architecture, to different cultures and different ways of seeing. This makes me rich in a certain way. In my art you see the love for the geometric abstract motif, a love that every culture knows, a love that connects.”

Margriet van Engelen: “Ik laat mensen op meerdere manieren naar iets kijken”

Er is mooi bovenlicht in het atelier van Margriet van Engelen. Aan de muur hangen een aantal kunstwerken van metaalgaas en op een drietal sokkels staan werken. Als ik dichterbij bij die sokkels kom, zie ik de werken verdubbeld omdat ze op spiegelglas staan. Ik ben in het atelier van Margriet van Engelen bovenin haar huis in de Botenmakersstraat in Zaandam.

Weinig kunstenaars in Nederland hebben zo veel werk van metaalgaas gemaakt als Margriet van Engelen. Aanvankelijk werkte ze met andere materialen, met name papier. Margriet: “Ik werd allergisch voor lijm waarmee ik het papier verhardde. Wat nu? dacht ik. Ik ging op zoek naar iets wat transparant was. Ik kwam uit op metaalgaas / staalgaas.”

Beeldcorrespondentie

Margriet heeft lang met papier gewerkt. Op zeker moment kwam ze Edith Bons tegen, ook een kunstenares die een ‘beeldcorrespondentie’ met haar voorstelde. Dat vond ze een mooi idee. “We stuurden elkaar werk op A5 formaat, waarbij we op elkaars werk reageerden, ofwel op de vorm, of op de textuur, of op de kleur, of op textuur van het ontvangen werk van de ander. We spraken af om een experiment hierbij te doen, dat werd ‘papier’. Ik vond het leuk, want op de Kunstacademie had ik ook met papier gewerkt. Edith Bons had een Indische achtergrond. Haar man had papier uit Japan mee gebracht, speciaal papier. Toen ben ik papier gaan scheppen waar ik natuurlijke materialen in verwerkte Er kwamen bijzonder papieren tevoorschijn. Ik ging er ook draad in verwerken, dikke of hele dunne. Het ging het op huid lijken van buffels, of schapen. Toen werd het pas echt interessant.”

De samenwerking stopte toen Edith Bons voor enige tijd vertrok naar Indonesië. “Ik heb veel opgestoken. Zij had al een eigen richting, zij verenigde twee culturen, de Nederlandse en de Indische. Ik heb de rijkdom van haar cultuur leren kennen.”

Wat is mijn cultuur?

In 1995 had Margriet drie jaar Academie achter de rug, de HKU in Utrecht. “Ik studeerde in de avonduren. In de opleiding werd niet ingegaan op de kunstmarkt, waar je je in ging begeven. Het was een uitkomst dat ik in contact kwam met de Stichting Amazone (een vrouwengalerie in Amsterdam) daar gebeurde dat wel. Het was leuk om de om ervaring van anderen te horen.”

In de samenwerking met Edith Bons werd ze geconfronteerd met de vraag ‘wat is mijn cultuur?’. “Dat was de christelijke cultuur, ook de cultuur die het licht in de schilderkunst belangrijk vond. Een cultuur die mede vorm had gekregen door invloed van andere landen, met name de voormalige koloniën.”

De klassieken

Maar er was meer. Margriet had Atheneum gedaan, met geen aandacht voor de geschiedenis van de Klassieken. “Dat ben ik in gaan halen. Ik begon met de mythen en sagen van de Grieken en de Romeinen, vervolgens ging ik de filosofen bestuderen. ‘Hoe bestaat het dat mensen uit de oude Klassieke tijd zulke wijze uitspraken konden doen?’ vroeg ik me af.”

Ze ging er werk over maken. We gaan naar een andere kamer, vol met kunstwerken, op de muur en op de grond. Sommige werken met papier en draad, maar de meeste van papier en metaalgaas. “Aphrodite danst” en “Verlangen naar Ithaka” zijn gemaakt van papier en draad. “Ik combineerde mohair draad en papierpulp wat ik over een geboetseerd beeld aan bracht en verwijderde na het verlijmen ervan de klei eronder.” Het ziet er fragiel uit. Op het moment dat ze deze werken maakte ontwikkelde ze de allergie. Ze kon niet op de oude manier verder.

Ze ging naar Italië en zag daar allerlei beelden uit de Klassieke tijd, vaak met het hoofd of de armen of benen eraf en begroeid met mos. Toen ze terugkwam ging ze aanvankelijk koperdraad over een geboetseerd ontwerp solderen. “Dat was niet bevredigend. Er moest nog een laag overheen.” Ze deed er schilderdoek over. “Dat hoefde ik niet te verharden.” Maar het was te grof, de uitstraling was niet kwetsbaar genoeg. Ze zocht iets wat een vaste structuur heeft en ze vond het: metaalgaas. Van boetseren ging ze over naar constructie.

Een avontuur

“’Kan ik dit werk wel’, vroeg ik me af. Het was een avontuur, een grote uitdaging. Ik schafte metaal gaas aan waar ik eerst de puntjes af moest vijlen en ging dat vervolgens vouwen.” Ik zie de eerste uitkomsten aan de muur hangen. Ze kwam uit bij Heraclitus met ‘Alles stroomt’. Ik zie ik twee blauwe golvende rivierachtige werken van metaaldraad en papier aan de muur. Alles je goed kijkt zie je in het stromende water ook hoofdjes van mensen.

‘Klopt het wel. Is het alleen maar stromen’ vroeg ze zich vervolgens af. “De mensen doen ook wat met de natuur. Ik ging me interesseren voor migratie / immigratie. Ik bezocht Ellis Island bij New York. Eind 19e, begin 20e eeuw kwamen er massa’s immigranten binnen die een strenge keuring kregen. Voor de mensen die vol hoop kwamen, Joden, Italianen, Ieren, was het een angstige toestand. Het was maar de vraag of ze de test voor de toelating zouden doorstaan. Diverse mensen werden afgewezen en moesten terug of ergens anders heen.” Ze ging ook naar een grote tentoonstelling over immigratie in Berlijn.

Geometrisch werk

Migratie en immigratie was niet iets wat zich alleen in onze tijd afspeelt. Hetzelfde geldt voor het vluchtelingenvraagstuk. “Ik ging naar een lezing in Spui 25, het ging over de moeilijkheden die men tegenkwam om de Canon van de Europese geschiedenis vast te leggen, waarbij men Auschwitz nam als het begin. Hoe kon ik daar een beeld van maken? Hoe verbeeld je het begin van het Europa na Auschwitz?” Ze maakte een trapsgewijs werk van gaas waarin ook het idee van stromen verwerkt was. Ik zie het staan. Dat werk bevredigde niet helemaal. Ernaast staat het volgende werk als het ware op zijn kop, het staat op een spiegel, zodat je het twee keer ziet. Hier is het idee wel krachtig. Het is een vierkant, die lijkt door te lopen in de spiegel die het circulaire van de geschiedenis verbeeldt, met ramen aangebracht aan de zijkanten, die symbool staan voor de verschillende blikvelden van de landen die door de Europese Unie werden samengebracht met de bedoeling er een eenheid van te smeden. ‘Raamwerk van de historie’ heet het (2011). Het is haar sleutelwerk, zegt ze.

Daarna ging ze door met geometrisch werk en ook met spiegels onder de werken. “Het geeft verbreding en een prachtig beeld, het suggereert dat meer blikvelden mogelijk zijn. Tegelijk blijft het transparant.”

In 2013 deed ze mee met een uitwisselingproject met Rusland, met het werk ‘wind en waves’. Het was het Tsaar Peter jaar. Vanuit Stichting Tengel,( een samenwerkingsverband met kunstenaars uit de regio Zaandam), realiseerde ze (als onderdeel van een werkgroep), met behulp van galeries die Russische kunst in stock hadden, een virtuele uitwisseling met Russische kunstenaars.

Onderduikers

Een jaar later werd ze benaderd door iemand van ‘Monumenten Spreken’, een onderdeel van het Comité 4 en 5 mei. In haar huis hadden tijdens de oorlog onderduikers gezeten. Kon zij met dit gegeven iets doen voor het jaar 2015, het jaar van de herdenking van 70 jaar Bevrijding? Ze verdiepte zich in de personen van de onderduikers en besloot om samen met andere kunstenaars naar aanleiding hiervan een tentoonstelling te organiseren. “Het ging om Elly Premsela, beeldhouwster en haar man, Max Wessel. Elly was de zus van Benno Premsela, de vormgever en binnenhuisarchitect. Haar vader was huisarts, hij was vooruitstrevend op het gebied van seksuele hervorming.

Ze legde aan Stichting Tengel voor of er een gezamenlijke tentoonstelling georganiseerd zou kunnen worden. Men was er enthousiast over. 35 kunstenaars gingen in hun verleden graven over die tijd. Toen er werd gezocht naar inspirerende gedichten sloten dichters uit Zaandam zich erbij aan. Het werd steeds breder. Ook de muziekschool deed mee. De manifestatie ‘Vrede en vrijheid” met als belangrijkste richtsnoer Democratie en tolerantie vond uiteindelijk plaats in het Weefhuis in Zaandijk. De opening gebeurde door de plaatselijke voorzitter van Amnesty.”

Ubuntu

De Installatie ‘Ubuntu’ (2018) maakte ze naar aanleiding van het boek van Antjie Krog over Zuid-Afrika ‘Niets liever dan zwart’. “Antjie Krog onderzoekt hoe het is om in Zuid-Afrika zwart te zijn. Ze doet onder andere verslag van een zitting van de Waarheidscommissie.” Ik zie op de grond in een cirkel tentachtige gaasstructuren in regenboogkleuren. “De mensen zaten en zitten in een kring. Daardoor zijn ze gelijkwaardig. Dat zie je terug bij de Verenigde Naties. Heel vroeger zaten de mensen bij ons ook in een kring bij een eikenboom. Vroeger was er in Zuid-Afrika al een vorm van democratie. Ubuntu is bijzonder, het is een traditioneel Zuidelijk Afrikaanse levensfilosofie van de Zuidelijk Afrikaanse volkeren (Xhosa, Zulu en Shona) met als kerngedachte dat de mens onlosmakelijk met elkaar verbonden is met zijn medemensen, in spirituele zin ook met de overledenen en de nog niet-geborenen. Aartsbisschop Tutu en Nelson Mandela noemden Ubuntu als de bron van hun verzoenende, inclusieve gedachtengoed. Als slachtoffers en daders elkaars medemenselijkheid erkennen maken ze de weg vrij voor vergeving en verwerking van misdaden. Niet iedereen staat achter dit principe in Zuid-Afrika, het is dus niet onomstreden. Maar niets is zo moeilijk als elkaar vergeven. Het verklaart echter wel, waarom het tijdens de zittingen van de Waarheids- en Verzoeningscommissie niet draaide om woede, wraak en vergelding, maar om verzoening.”

Vanwege de onderduikers in haar huis ging Margriet zich nader verdiepen in de onderwerpen pluraliteit en discriminatie. Ze volgde cursussen filosofie van de HOVO bij de Vrije Universiteit over Hannah Arendt en Martha Nussbaum en las vele boeken van en over emigranten o.a. van David van Reybrouck over Mohammed El Bachiri ( “Een jihad van liefde”).

Verbindingen leggen

Tot slot, wat is haar filosofie? Kunst geeft me de kans om mijn eigen dromen te transformeren en vast te leggen op mijn manier. Het brengt me naar andere gebieden, door reizen naar verschillende interessante werelden, naar architectuur, naar andere culturen en andere manieren van zien. Dit maakt me rijk op een bepaalde manier. In mijn kunst zie je de liefde voor het geometrisch abstracte motief, een liefde die elke cultuur kent, een liefde die verbindt. Auteur: Walter van Teeffelen.